چالش‌های پیش‌روی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران

“`html

یکی از موضوعاتی که میان سرمایه‌گذاران و فعالان بازار مطرح می‌شود، گستردگی و تعدد انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. برخی عقیده دارند که بازار سرمایه به مرز اشباع از این نوع صندوق‌ها رسیده است. با این حال، بررسی داده‌ها و آمارها نشان‌دهنده امکان توسعه و رشد این صندوق‌ها، هم از لحاظ کمی و هم کیفی است. البته تحقق این امر نیازمند رفع موانع و چالش‌هایی است که در مسیر فعالیت آنها قرار دارند. یکی از چالش‌های اصلی، تفاوت میان ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) و قیمت بازاری واحدهای صندوق‌هاست که در این مقاله به راهکارهای جهانی برای حل این مشکل پرداخته شده است.

رضا کیانی، مدیر واحد تحقیق و توسعه بورس تهران، اعتقاد دارد که فضای رشد و توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران هنوز پتانسیل قابل‌توجهی دارد. وی بیان کرد: از منظر ارزش بازاری، لازم است این صنعت بزرگ‌تر و متوازن‌تر شود؛ چراکه در شرایط فعلی، توزیع ارزش میان صندوق‌های مختلف به‌صورت غیرمتعادل انجام می‌شود. بیشتر ارزش این صندوق‌ها در اختیار تعدادی محدود از صندوق‌های بزرگ قرار دارد، در حالی که کوچک‌ترین صندوق‌ها سهم ناچیزی دارند. این عدم تعادل همچنین در تعداد سرمایه‌گذاران نیز قابل مشاهده است و رشد صندوق‌ها به صورت یکسان بین آنها توزیع نشده است.

به گفته کیانی، روند تغییر ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری سنتی به صندوق‌های قابل معامله (ETF) روزبه‌روز در حال رشد است. وی اظهار داشت: این تبدیل ماهیت باعث شده که اختلاف میان قیمت بازار و ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) به مسئله‌ای مهم تبدیل شود. در ماه‌های اخیر، این تفاوت قیمت اعتراضات زیادی از سوی سرمایه‌گذاران به دنبال داشته است.

در سیستم‌های مالی جهانی، مدیریت صدور و ابطال واحدهای صندوق‌های قابل معامله توسط نهادی به نام «سرمایه‌گذار مجاز» (Authorized Participant یا AP) صورت می‌گیرد. این نهاد عملیات صدور و ابطال را به‌صورت تهاتری و با مقیاس‌های مشخص (مانند دسته‌های ۲۵هزار واحدی) مدیریت می‌کند. زمانی که اختلاف قابل‌ملاحظه‌ای بین قیمت بازار و NAV وجود داشته باشد، این نهاد از فرصت‌های آربیتراژ سود می‌برد. برای مثال، اگر قیمت بازار ۱۰ درصد کمتر از NAV باشد، AP می‌تواند واحدهای سرمایه‌گذاری موجود در بازار را خریداری کرده، آنها را به مدیر صندوق ارائه دهد و سودی معادل این اختلاف کسب کند. این در حالی است که در ایران چنین مزیتی توسط بازارگردان‌ها استفاده نمی‌شود.

در سیستم بین‌المللی، AP‌ها مستقل از مدیر صندوق فعالیت می‌کنند و فرآیند تهاتری را اجرا می‌نمایند. به این ترتیب، در شرایطی که بازار نزولی باشد، مدیر صندوق برای پاسخ‌گویی به درخواست ابطال واحدها نیازی به فروش سهام در بازار ندارد. این عملکرد باعث کاهش فشار فروش و مدیریت بهتر اثرات سفارش‌های بزرگ می‌شود. برعکس این سازوکار جهانی، فقدان چنین مکانیسمی در بازار ایران باعث ایجاد ناراحتی‌هایی میان سرمایه‌گذاران می‌شود. به‌خصوص سرمایه‌گذارانی که در صندوق‌های قابل معامله سرمایه‌گذاری کرده‌اند و با اختلافات قیمتی چشمگیر روبه‌رو هستند.

کیانی همچنین افزود: به‌رغم این مشکلات، بررسی اطلاعات فعلی حاکی از آن است که هنوز بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایران به مرحله اشباع نرسیده است. بررسی حجم معاملات این صندوق‌ها در بازار سهام نشان می‌دهد که فضای قابل‌توجهی برای گسترش فعالیت صندوق‌ها وجود دارد و این بازار همچنان ظرفیت رشد کمی و کیفی دارد.

در کنار رشد تعداد این صندوق‌ها، نیاز به ارتقای سطح آگاهی مالی و فرهنگ‌سازی به‌شدت احساس می‌شود. با افزایش تعداد و تنوع صندوق‌ها، انتخاب مناسب برای سرمایه‌گذاران، به‌ویژه افراد غیرحرفه‌ای، پیچیده‌تر خواهد شد. باید توجه داشت که اساس شکل‌گیری صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر تسهیل فرآیند سرمایه‌گذاری برای افراد غیرحرفه‌ای بنا شده است و پیچیدگی بیش از حد ممکن است عملکرد این صندوق‌ها را زیر سؤال ببرد.

“`