دلایل انتظار رشد بازدهی در میان فعالان بازار سرمایه ایران

در دنیای بورس، یکی از مسائل مهم برای سهامداران این است که میزان بازدهی قابل‌انتظار از سرمایه‌گذاری در سهام چه مقدار است. برای پیش‌بینی این بازدهی، مدل‌های گوناگونی ارائه شده‌اند که شامل مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM)، مدل سه‌عاملی فاما-فرنچ و نظریه آربیتراژ می‌شوند. در میان این مدل‌ها، مدل CAPM محبوبیت ویژه‌ای در بورس ایران دارد؛ مدلی که با توجه به نرخ بازده بدون ریسک و پاداش مرتبط با ریسک، میزان بازدهی مورد انتظار را محاسبه می‌کند.

در واقع، “پاداش ریسک” به معنای درآمد اضافی است که سرمایه‌گذاران، فراتر از نرخ بازده بدون ریسک، درخواست می‌کنند. به طور سالانه، استاد دانشگاه نیویورک، آسوات داموداران، آماری درباره پاداش ریسک در بازارهای جهانی منتشر می‌کند که نشان‌دهنده اختلاف بازدهی بازارهای مختلف است.

بررسی داده‌های منطقه‌ای نشان می‌دهد که موقعیت ایران در این لیست مطلوب نیست. پاداش ریسک در بازار بورس ایران حدود ۱۳ درصد برآورد شده، عددی که نشان‌دهنده انتظار سهامداران از بازدهی بالاتر به دلیل شرایط اقتصادی ناپایدار است. این موضوع در حالی مطرح است که سودآوری شرکت‌های فعال در بورس تهران به طور کلی با میزان بازدهی مورد انتظار تطابق ندارد. همچنین، پاداش ریسک بالا معمولاً به افزایش نوسانات در بازار منجر می‌شود.

سهامداران چه میزان بازدهی می‌طلبند؟

مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) به دنبال محاسبه اختلاف بازدهی بازار و نرخ بازده بدون ریسک، یا همان پاداش مرتبط با ریسک است. داموداران در مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۳ منتشر کرده، بر اهمیت استفاده از روش‌هایی مانند نظرسنجی از سرمایه‌گذاران و محاسبه پاداش ریسک ضمنی بر اساس قیمت‌های فعلی بازار تأکید کرده است. این روش بیان می‌کند که در شرایطی که قیمت‌ها نزدیک به ارزش واقعی هستند، می‌توان میزان دقیق ریسک و پاداش مرتبط با آن را برآورد کرد. با این حال، به گفته داموداران، عوامل متعدد دیگری نیز بر محاسبه صرف ریسک تأثیرگذارند.

افزایش گرایش سرمایه‌گذاران به اجتناب از ریسک، تورم شدید، نوسانات اقتصادی و سیاست‌های دولتی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به افزایش پاداش ریسک در بازار منجر شوند. در ایران، محیط اقتصادی پیچیده و بی‌ثباتی سیاسی از جمله عواملی هستند که موجب شده‌اند صرف ریسک بازار ایران بیش از میانگین جهانی باشد. علاوه بر این، تورم بالا و فقدان ثبات اقتصادی در کوتاه‌مدت موجب کاهش پیش‌بینی‌پذیری بازار شده است.

پیامدهای پاداش ریسک بالا

افزایش پاداش ریسک که به‌عنوان درآمد اضافی مورد مطالبه سهامداران شناخته می‌شود، می‌تواند پیامدهای منفی بر اقتصاد و بازار سرمایه داشته باشد. پاداش ریسک بالا معمولاً ناشی از تورم شدید و فقدان اطمینان در اقتصاد است که منجر به نوسانات بیشتر در بورس می‌شود. علاوه بر این، در شرایطی که نرخ بدون ریسک در ایران فراتر از ۳۰ درصد است، میزان بازدهی مورد انتظار از سرمایه‌گذاری در سهام به رقمی بیش از ۴۰ درصد می‌رسد؛ اما عملکرد واقعی شرکت‌های بورسی معمولاً نمی‌تواند به چنین بازدهی‌ای دست یابد.

نمونه بارز این شرایط شرکت سیمان هرمزگان است. برآوردها نشان می‌دهد ارزش جایگزینی این شرکت حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان است، اما سود سالانه آن کمتر از ۳ درصد این میزان بوده است. در این حالت، ارزش بازار اغلب شرکت‌ها به دلیل عدم تطابق با ارزش ذاتی یا دارایی‌های واقعی کاهش می‌یابد. چنین شرایطی برای شرکت‌های نیروگاهی نیز دیده می‌شود، که به دلیل نبود چشم‌انداز مثبت اقتصادی تمایلی به سرمایه‌گذاری در آن‌ها وجود ندارد.

برای رسیدن به ثبات اقتصادی و رشد پایدار در بازار سرمایه، کاهش ریسک سیاسی و تورم ضروری است. همان‌طور که در کشورهای موفق منطقه مشاهده می‌شود، صرف ریسک پایین‌تر به‌طور معمول به بهبود شرایط سرمایه‌گذاری و رونق بازار کمک می‌کند. برای دستیابی به این هدف، اصلاح سیاست‌های اقتصادی و تلاش برای افزایش سودآوری بنگاه‌ها ضروری خواهد بود.